Jakie suplementy na osteoporozę warto stosować?

Osteoporoza to choroba tkanki kostnej, charakteryzująca się niską gęstością mineralną i wysokim ryzykiem złamań kości. Jak oszacowali specjaliści, każdego roku w samych Stanach Zjednoczonych dochodzi do 2 milionów nowych złamań kości w efekcie przebiegu osteoporozy, a na całym świecie do 9 milionów, zaś szacowany koszt ich leczenia to w przybliżeniu 100 miliardów dolarów rocznie.

1. Przyczyny osteoporozy
2. Terapia hormonalna – zalety i wady
3. Obiecująca alternatywa
4. Dwie najważniejsze grupy suplementów
5. SKŁADNIKI POKARMOWE
6. CZYNNIKI FITOHORMONALNE
7. Podsumowanie - co pomaga?
8. Co wybrać?

Osteoporoza jest więc poważnym, światowym problemem zdrowotnym, a częstotliwość jej występowania, jak prognozują specjaliści, prawdopodobnie w nadchodzących latach jeszcze wzrośnie, na skutek wydłużania się czasu życia ludzkiej populacji.

Przyczyny osteoporozy

Ta postępująca z wiekiem choroba dotyka głównie osób dojrzałych i starszych. A to z tego powodu, że redukcja masy kostnej u seniorów jest bezpośrednio związana z obniżeniem się poziomu głównego męskiego i żeńskiego hormonu płciowego – odpowiednio testosteronu i estradiolu.

Równolegle do wynikających z wieku deficytów hormonalnych, drugą główną przyczyną rozwoju osteoporozy są błędy dietetyczne, polegające na żywieniu z niedoborem składników pokarmowych, zaangażowanych w procesy kościotwórcze – białka, wapnia oraz witaminy D3 i K2.

Terapia hormonalna – zalety i wady

Najskuteczniejszą metodą leczenia osteoporozy jest hormonalna terapia zastępcza, czyli podawanie testosteronu mężczyznom i estradiolu kobietom. Jednakże nawet w przypadku, gdy lekarz zadecyduje o leczeniu osteoporozy hormonami, nie zwalnia to chorego od konieczności uzupełniania wspomnianych wyżej składników pokarmowych, niezbędnych do regeneracji masy kostnej.

Jednakże długoterminowa hormonalna terapia zastępcza, obok niewątpliwych zalet, ma również swoje wady, takie jak przykładowo wzrost ryzyka rozwoju łagodnego rozrostu prostaty i raka stercza u mężczyzn oraz raka piersi i raka endometrium u kobiet.

Obiecująca alternatywa

Obecnie badane są więc jako naturalna alternatywa dla hormonów surowce zielarskie, potencjalnie zapobiegające utracie masy kostnej u osób w starszym wieku. Przedmiotem szczególnego zainteresowania są w tym przypadku tzw. fitohormony – fitoandrogeny i fitoestrogeny, ponieważ są to naturalne związki pochodzenia roślinnego o aktywności naśladującej działanie męskich lub żeńskich hormonów płciowych – androgenów lub estrogenów.

Dzięki takim kierunkom aktywności biologicznej, jak uważają naukowcy, fitohormony mogą okazać się bardzo skutecznymi substytutami leków hormonalnych, zmniejszającymi utratę masy kości i przeciwdziałającymi postępowi ich łamliwości.

Dwie najważniejsze grupy suplementów

Jeżeli więc mówimy o suplementach diety, zasadnych przy osteoporozie, musimy podzielić je na dwie grupy – składniki pokarmowe i czynniki fitohormonalne.

SKŁADNIKI POKARMOWE

Białko

Dane pochodzące z badań naukowych pokazują ochronny wpływ wysokiego spożycia białka na prawidłową budowę kości, szczególnie u osób o wysokiej aktywności fizycznej. Jedna z metaanaliz badań naukowych ujawniła redukcję ryzyka złamań kości, gdy dzienne spożycie białka przekraczało 0,8 g na kilogram wagi ciała. Z kolei inna metaanaliza wykazała, że ​​odpowiednio wysoki udział białka w diecie zapobiega utracie gęstości mineralnej kości.

Podobnie analiza obejmująca 140 000 kobiet w wieku 50–79 lat wykazała większą całkowitą gęstość mineralną kości w grupie, która spożywała największe ilości białka, zaspokajające 20% całkowitego zapotrzebowania energetycznego organizmu. W innym badaniu większe spożycie białka sprzyjało dłuższemu utrzymaniu wyższej gęstości mineralnej kości z upływem lat. Podobny efekt zaobserwowano u par bliźniąt jednojajowych, gdzie większe dobowe spożycie białka przez jednego z bliźniaków skutkowało znacząco wyższą wartością gęstości mineralnej kości w porównaniu z drugim, spożywającym znacznie mniej białka dziennie.

Z badań więc wiemy, że aby wspomagać regenerację kośćca, należy spożywać przynajmniej 0,9 g białka na kilogram wagi ciała dziennie. Przy czym powinno to być przede wszystkim białko mleczne, które – zgodnie z danymi naukowymi – odznacza się najbardziej dobroczynnym wpływem na kościec. Jeżeli więc ktoś oceni, że trudno mu dostarczyć taką ilość białka z powszednią dietą, może skorzystać z szerokiej oferty odżywek wysokobiałkowych, opartych na białkach mleka.

Wapń

Jak wynika z badań, większość osób cierpiących na osteoporozę ma historię niewystarczającego spożycia wapnia z dietą. Przykładowo w jednym z badań wykazano, 82% objętych badaniem pacjentów z osteoporozą przyjmowało mniej, aniżeli zalecane 1000 mg wapnia dziennie. W innych badaniach niższy o 35% od przeciętnego poziom wapnia w organizmie był skorelowany z wyższym o ok. 15% rozpadem tkanki kostnej i niższą o ok. 6.5% gęstością mineralną kości. Ostatecznie więc ustalono, że długotrwały niedobór wapnia odgrywa kluczową rolę w rozwoju osteoporozy. Otóż niskie spożycie wapnia przyczynia się do zmniejszenia gęstości mineralnej kości, wczesnej utraty masy tkanki kostnej i zwiększenia ryzyka złamań kości.

Jak ustalono w wyniku wieloletnich badań i obserwacji, dzienne zapotrzebowanie ludzkiego organizmu na wapń jest zmienne i uzależnione głównie od wieku. Tak więc zdrowa dorosła osoba, aby nie dopuścić do niedoboru, powinna spożywać przynajmniej 1000 mg wapnia dziennie, młodzież w okresie intensywnego wzrastania – 1200 mg, natomiast kobiety ciężarne i karmiące oraz seniorzy – nawet do 1500 mg.

Najcenniejszym źródłem wapnia w codziennej diecie są produkty mleczne, a w szczególności wszelkiego rodzaju sery. Natomiast niska biodostępność wapnia z pokarmów roślinnych jest determinowana przez wysoką zawartość powszechnych w roślinach szczawianów i fitynianów, które to związki są blokerami wchłaniania tego pierwiastka. I to właśnie obecność szczawianów i fitynianów tłumaczy, dlaczego wapń mleczny był w badaniach bardziej, niż wapń niemleczny, skorelowany dodatnio z masą kostną badanych pod tym kątem ochotników.

Dlatego też, jak wskazują dowody z badań naukowych, przeciętny współczesny człowiek nie osiąga dolnej granicy zalecanego dziennego spożycia wapnia, a spożycie tego pierwiastka przez przeciętną kobietę po 40. roku życia wynosi mniej niż połowę zalecanej dawki dla kobiet po menopauzie.

Tak więc zdaniem specjalistów osoby, które nie dostarczają wystarczającej ilości wapnia z pożywienia, aby utrzymać wysoką kondycję zdrowotną tkanki kostnej, bezwzględnie powinny korzystać z suplementów diety. Jak zauważają w swoich publikacjach naukowcy, dwa najpopularniejsze i najlepiej przebadane suplementy wapnia to węglan wapnia i cytrynian wapnia. Jak bowiem wykazano w badaniach, wapń z obu tych związków wchłania się równie dobrze, szczególnie gdy suplement przyjmowany jest razem z pożywieniem.

Witamina D3

Zgodnie z wiedzą pochodzącą z literatury naukowej, optymalny status witaminy D3 sprzyja zdrowiu szkieletu i jego osiągnięcie jest zalecane jako specyficzne leczenie osób o wysokim ryzyku złamań z powodu kruchości kości. Niektóre badania bowiem wykazały, że suplementacja witaminy D3 w połączeniu z suplementacją wapnia zmniejsza ryzyko złamań kości.

Przeprowadzona pod tym kątem metaanaliza badań naukowych wykazała, że jednoczesna suplementacja witaminy D3 i wapnia istotnie zwiększa gęstość mineralną kości i prowadzi do istotnego zmniejszenia ryzyka całkowitej liczby złamań kości o 15% i 30-procentowego zmniejszenia ryzyka złamań kości biodrowej. Natomiast w najnowszym przeglądzie dowodów naukowych ustalono, że suplementacja witaminy D3 rzeczywiście prowadzi do wzrostu masy mineralnej kośćca, ale tylko w połączeniu z jednoczesną suplementacją wapnia.

Tak więc mając na uwadze te dane, najkorzystniej będzie sięgać w walce z osteoporozą po suplementy zestawiające wapń z witaminą D3, których na rynku dostatek.

Witamina K2

Wykonana niedawno metaanaliza badań naukowych, obejmująca 16 randomizowanych badań klinicznych kontrolowanych placebo z łącznym udziałem 6425 ochotników, wykazała, że podawanie witaminy K2 daje istotny statystycznie efekt w postaci utrzymania i poprawy masy mineralnej kośćca oraz istotnej różnicy w częstości występowania złamań kości.

Ostatecznie wyniki tej metaanalizy zdaniem jej autorów wskazują, że suplementacja witaminy K2 ma pozytywny wpływ na utrzymanie i poprawę masy mineralnej kości osób starszych, a także może zmniejszać u tych osób ryzyko złamań kości, promując ich mineralizację i zwiększając wytrzymałość mechaniczną.

D3 plus K2

Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, przy problemach z osteoporozą, witamina D3 i K2 zawsze powinny być stosowane jednocześnie.

Obie te witaminy działają bowiem jednokierunkowo na procesy kościotwórcze, a przeciwstawnie na procesy kościogubne. Ponieważ witamina D3 aktywizuje jednocześnie procesy kościotwórcze i kościogubne, stosując ją w wysokich dawkach, w leczeniu lub profilaktyce osteoporozy, nie możemy mieć pewności, czy nie przeważy jej aktywność kościogubna. I jak wskazują wyniki badań naukowych, taka sytuacja może mieć miejsce w rzeczywistości, albowiem w badaniach tych umiarkowane dawki witaminy D3 poprawiały, podczas gdy bardzo wysokie pogarszały gęstość mineralną kości. Natomiast witamina K2 zapobiega wystąpieniu takiej niekorzystnej relacji, albowiem hamuje procesy kościogubne.

I druga bardzo ważna kwestia – obie witaminy wzmacniają wzajemnie swoje działania w procesach związanych z kościotworzeniem i mineralizacją tkanki kostnej, a jednocześnie witamina K2 chroni naczynia krwionośne oraz inne tkanki miękkie przed kalcyfikacją, czyli chorobliwym zwapnieniem, które potencjalnie może być niepożądanym negatywnym efektem zdrowotnym, wynikającym z przedawkowania witaminy D3.

CZYNNIKI FITOHORMONALNE

Steroidy roślinne

Androgeny i estrogeny to hormony steroidowe, dlatego ich aktywność naśladować mogą związki roślinne o zbliżonej do nich budowie steroidowej.

Kozieradka

Jednym z surowców zielarskich, słynących z wysokiej zawartości steroidów roślinnych, są nasiona kozieradki. Wprawdzie przeciwosteoporotyczna aktywność nasion kozieradki została dowiedziona dotąd jedynie w badaniach przedklinicznych na zwierzętach, jednak wyniki tych badań są bardzo wymowne.

Otóż w badaniach tych suplementacja ekstraktu z kozieradki znacząco poprawiła maksymalną wytrzymałość, suchą masę i ogólną grubość kości samic szczurów z usuniętymi jajnikami, czyli pozbawionych źródła estrogenów. Co ciekawe, w przypadku wielu zwierząt suplementacja ekstraktu z kozieradki okazywała się skuteczniejsza od leczenia estradiolem.

Jak więc w końcowych wnioskach tych badań zakomunikowali ich autorzy, spożywanie nasion kozieradki może poprawić strukturę i właściwości biomechaniczne kości u samic szczurów po usunięciu jajników, co dowodzi, że suplementacja ekstraktu z kozieradki może być alternatywną dla hormonalnej terapii zastępczej strategią terapeutyczną, zapobiegającą rozwojowi osteoporozy związanej z przebiegiem menopauzy.

Pyłek sosny

Kolejnym surowcem roślinnym, słynącym z wysokiej zawartości steroidów roślinnych, jest pyłek sosny. Również i w przypadku pyłku jego aktywność przeciwosteoporotyczną potwierdzono dotąd jedynie w badaniach przedklinicznych na zwierzętach, ale również tutaj wnioski płynące z tych badań były bardzo wymowne.

Jak bowiem się okazuje, zastosowanie pyłku sosnowego całkowicie hamuje zmiany zanikowe kości, wywołane brakiem wpływu męskich hormonów płciowych na kości, zarówno w obrębie tkanki kostnej zbitej, jak i gąbczastej. Uzyskane wyniki dowodzą osteoprotekcyjnej skuteczności pyłku sosnowego, szczególnie podawanego w większych dawkach, co z kolei dowodzi możliwości jego wykorzystania w profilaktyce rozwoju osteoporozy u mężczyzn.

Flawonoidy

Jak oszacowali specjaliści, podobne strukturalnie do steroidów flawonoidy, występujące w szerokiej gamie produktów roślinnych – owocach i warzywach, ziołach i przypraw, olejkach eterycznych i napojach – wykazują największy potencjał jako składniki diety promujące zdrowie kości, w następnej kolejności po wapniu z witaminą D3 i K2. Niektóre z nich, jak ustalono w badaniach, stymulują regenerację i hamują resorpcję kości poprzez oddziaływanie na te szlaki sygnalizacji komórkowej, które wpływają na procesy kościotwórcze i kościogubne.

Najlepiej przebadanymi flawonoidami w odniesieniu do zdrowia kości są izoflawony, zwłaszcza te pochodzące z soi. Jednak w jednym dużym badaniu obserwacyjnym odnotowano, że całkowite spożycie flawonoidów było pozytywnie powiązane z utrzymaniem i wzrostem gęstości mineralnej kości, a najsilniejszy związek ze zdrowiem kości miały flawonoidy z rodziny katechin, występujące przede wszystkim w naparach herbacianych. Przeciwosteoporotyczne właściwości flawonoidów herbacianych zostały również potwierdzone na zwierzęcych modelach badawczych. W badaniach na zwierzętach dowiedziono również przeciwosteoporotycznej aktywności kwercetyny, hesperydyny, luteoliny i taksyfoliny.

Podsumowanie - co pomaga?

Podsumowując tytułowe pytanie, należałoby – w zgodzie z dowodami pochodzącymi z badań naukowych – wymienić następujące suplementy:

 Tabela z proponowanym dawkowaniem suplementów wspierających zdrowie kości w kontekście osteoporozy

(Proponowane dawki mogą być modyfikowane na podstawie indywidualnych potrzeb oraz zaleceń specjalisty)

Co wybrać?

Oczywiście stosowanie wszystkich tych suplementów jednocześnie nie miałoby sensu. Otóż bazą suplementacyjnej walki z osteoporozą powinna być odpowiednia podaż białka, wapnia oraz witaminy D3 i K2. Aby zredukować liczbę opakowań, można poszukać na rynku suplementu kompleksowego, zestawiającego w jednej tabletce związek wapnia razem z tymi dwiema witaminami.  

Jeżeli natomiast chodzi o fitohormonalne składniki pokarmowe, można po prostu wybrać z powyższej listy i dodać do przeciwosteoporotycznego programu suplementacyjnego tylko jeden z nich. Nie musi to być też „wybór życiowy”, gdyż taki dodatkowy suplement fitohormonalny możemy przecież zmieniać co jakiś czas. Pamiętaj aby ostatecznie skonsultować suplementację ze specjalistą. 

Autor: Sławomir Ambroziak   

Źródła:                 

• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3898177/
• https://www.mdpi.com/2072-6643/15/21/4581
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2621390/
• https://www.mdpi.com/2079-9721/11/1/29
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9403798/
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6308761/
• https://up.lublin.pl/wp-content/uploads/2024/05/rozprawa-doktorska.pdf