Jakie witaminy na odporność?

Układ odpornościowy człowieka jest wielopoziomowym systemem, który rozwija się już od momentu narodzin i przechodzi dynamiczne zmiany na różnych etapach życia. Za jego wytworzenie odpowiadają czynniki genetyczne, historia chorób oraz skład mikroorganizmów zasiedlających organizm, jednak za utrzymanie prawidłowych jego funkcji w dużej mierze odpowiada stan odżywienia. Obok białek, które stanowią fundament odporności, warto zwrócić też uwagę na kilka witamin.

1. Wrodzona i nabyta odporność
2. Dodatkowe źródło odporności
3. Problemy z odpornością
4. Witaminy na odporność

Wrodzona i nabyta odporność

W skład układu odpornościowego wchodzą takie narządy limfatyczne, jak grasica, oraz szpik kostny. Kluczową rolę odgrywają również węzły chłonne i śledziona, które filtrują limfę oraz krew, zatrzymując patogeny i inicjując odpowiedź immunologiczną. Cały układ odpornościowy jest dynamicznie regulowany przez lróżne komórki i substancje, które zapewniają koordynację reakcji immunologicznych w zależności od typu zagrożenia oraz potrzeb organizmu.

Układ odpornościowy wrodzony

Pierwsza linia obrony organizmu to układ odpornościowy wrodzony, którego kluczowe komponenty to bariery fizyczne, takie jak skóra i błony śluzowe, które zapobiegają wnikaniu patogenów, oraz różne komórki, takie jak neutrofile, makrofagi, monocyty i komórki NK (natural killers), które odgrywają istotną rolę w szybkim reagowaniu na obce cząsteczki. Komórki te potrafią rozpoznać wzorce molekularne charakterystyczne dla patogenów i natychmiast je atakować, jednak reakcje te nie są specyficzne i nie pozostawiają trwałej pamięci immunologicznej.

Odporność nabyta

Drugi ważny system w obrębie układu odpornościowego to odporność nabyta, która rozwija się w trakcie życia i charakteryzuje się zdolnością do generowania specyficznej odpowiedzi na patogeny, co jest możliwe dzięki działaniu limfocytów T i B. Limfocyty T rozpoznają specyficzne struktury w budowie patogenów, co prowadzi do aktywacji różnych typów limfocytów T, w tym cytotoksycznych, czyli niszczących zakażone komórki, oraz pomocniczych, które wspierają inne komórki układu odpornościowego. Limfocyty B, po rozpoznaniu antygenu wspierają produkcję przeciwciał, które neutralizują patogeny i wspomagają ich usuwanie z organizmu.

Dodatkowe źródło odporności

Warto wiedzieć, że niezastąpiony w kreowaniu ludzkiej odporności jest też zestaw mikroorganizmów zasiedlających organizm, zwany mikrobiomem. Mikrobiom to złożony ekosystem bilionów mikroorganizmów (bakterii, ale także wirusów, grzybów i archeonów), które zasiedlają cały organizm człowieka, od jelit, przez skórę, po błony śluzowe w płucach, jamie ustnej i drogach rodnych.

Rola mikrobiomu

Mikrobiom wytwarza różnorodne substancje, które wpływają na komunikację międzykomórkową i regulują procesy odpornościowe, dostarczając sygnałów, które układ odpornościowy interpretuje jako informacje o zagrożeniu lub jego braku. Dotyczy to zarówno wrodzonej, jak i nabytej odporności. Wspiera także integralność bariery jelitowej, ograniczając przenikanie patogenów i toksyn do krwiobiegu z przewodu pokarmowego. Co więcej, wiele bakterii żyjących w jelitach produkuje witaminy lub uczestniczy w ich przetwarzaniu. Wymienia się tutaj m.in. witaminy z grupy B, czy witaminę K.

Problemy z odpornością

Zaburzenia odporności prowadzą do poważnych konsekwencji zdrowotnych wykraczających poza infekcje związane z drogami oddechowymi, czy przewodem pokarmowym. Mowa tutaj o takich chorobach jak nowotwory, choroby autoimmunologiczne, wrodzone niedobory odporności oraz zaburzenia wtórne, wywołane czynnikami zewnętrznymi.

Nowotwory

W nowotworach układ odpornościowy nie rozpoznaje nieprawidłowych komórek jako zagrożenia, co pozwala im namnażać się bez przeszkód i tworzyć guzy. Na przykład w chłoniaku, czy białaczce, dochodzi do zaburzenia produkcji i różnicowania leukocytów, co upośledza zdolność organizmu do zwalczania infekcji i prowadzi do zaburzeń immunologicznych.

Choroby autoimmunologiczne

Kolejna grupa zaburzeń związanych z odpornością to choroby autoimmunologiczne, w których organizm zaczyna atakować własne tkanki, traktując je jako obce. Schorzenia takie jak toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów, czy stwardnienie rozsiane wiążą się z produkcją auto-przeciwciał lub aktywacją komórek T przeciwko antygenom własnym, co prowadzi do przewlekłych stanów zapalnych i uszkodzenia tkanek.

Skrajna podatność na infekcje

Wrodzone niedobory odporności, które wynikają z mutacji genetycznych, mogą prowadzić do defektów w produkcji i działaniu limfocytów, skutkując skrajną podatnością na infekcje już od urodzenia. Zaburzenia wtórne, inaczej nabyte niedobory odporności, rozwijają się wskutek czynników zewnętrznych, takich jak przewlekłe infekcje (np. HIV prowadzący do AIDS), długotrwała terapia immunosupresyjna, niedożywienie, stres, czy narażenie na toksyny środowiskowe. Również niektóre leki, zwłaszcza stosowane po przeszczepach, mają za zadanie obniżać aktywność układu odpornościowego, co redukuje ryzyko odrzutu, ale równocześnie zwiększa podatność na infekcje i nowotwory.

Witaminy na odporność

Niedożywienie, zarówno w niedowadze, jak i otyłości, to znany czynnik predysponujący do zaburzeń odporności. Grupą substancji odżywczych o szczególnym znaczeniu w utrzymaniu odporności są witaminy, które muszą być dostarczane do organizmu każdego dnia i w określonych ilościach. Najbardziej rozpoznawalne w tym kontekście są witaminy C, D i A, które pełnią ważne funkcje we wspieraniu różnych mechanizmów odpornościowych.

Rola witamin C, D i A

Limfocyty T, które odgrywają kluczową rolę w odpowiedzi adaptacyjnej, są wspierane przez witaminę D, która zapobiega nadmiernym reakcjom zapalnym i może chronić przed chorobami autoimmunologicznymi. Witamina, A również wpływa na limfocyty T, zwiększając ich zdolność do wspierania produkcji przeciwciał i stymulując rozwój komórek pamięci odpornościowej. Makrofagi, odpowiedzialne za pochłanianie i niszczenie patogenów, czerpią korzyści zarówno z działania witaminy D, która wzmacnia ich aktywność i produkcję peptydów przeciwdrobnoustrojowych, jak i z witaminy C, która chroni makrofagi przed stresem oksydacyjnym i wspiera ich mobilność, zwiększając skuteczność w eliminowaniu zagrożeń.

Witaminy działają również w zakresie produkcji przeciwciał. Witaminy A i C wspierają mobilizację tej grupy cząsteczek odpornościowych, umożliwiając szybszą neutralizację patogenów. Witamina D, działając przeciwzapalnie, może modulować stany zapalne i nadmierną aktywację odpornościową w chorobach autoimmunologicznych. Dodatkowo witamina ta wykazuje właściwości antyproliferacyjne, co oznacza, że może hamować nadmierny i niekontrolowany wzrost komórek, chroniąc organizm przed niektórymi nowotworami.

Szacunkowy poziom zapotrzebowania na witaminy o znaczeniu odpornościowym 

Ochrona barier fizycznych organizmu, takich jak skóra i błony śluzowe, jest wspierana przez witaminy C i A. Witamina A wpływa na wzrost i różnicowanie komórek nabłonka, wzmacniając integralność tych barier, a witamina C wspomaga syntezę kolagenu, co dodatkowo stabilizuje strukturę skóry i błon śluzowych, tworząc skuteczniejszą barierę przed patogenami. Działanie to jest też doceniane w momencie, gdy układ odpornościowy nie zdoła zwalczyć patogenów (np. wywołujących przeziębienie) i na skutek kataru oraz wycierania nosa czy kaszlu, dochodzi do podrażnień.

Źródła:

• Iddir, M., Brito, A., Dingeo, G., Fernandez Del Campo, S. S., Samouda, H., La Frano, M. R., & Bohn, T. (2020). Strengthening the Immune System and Reducing Inflammation and Oxidative Stress through Diet and Nutrition: Considerations during the COVID-19 Crisis. Nutrients, 12(6), 1562. https://doi.org/10.3390/nu12061562
• Wimalawansa S. J. (2023). Infections and Autoimmunity-The Immune System and Vitamin D: A Systematic Review. Nutrients, 15(17), 3842. https://doi.org/10.3390/nu15173842
• Taheri, S., Asadi, S., Nilashi, M., Ali Abumalloh, R., Ghabban, N. M. A., Mohd Yusuf, S. Y., Supriyanto, E., & Samad, S. (2021). A literature review on beneficial role of vitamins and trace elements: Evidence from published clinical studies. Journal of trace elements in medicine and biology : organ of the Society for Minerals and Trace Elements (GMS), 67, 126789. https://doi.org/10.1016/j.jtemb.2021.126789