Kamica żółciowa - objawy, przyczyny, dieta

Kamica żółciowa należy do chorób przewodu pokarmowego, które rozwijają się stopniowo i przez długi czas mogą nie dawać wyraźnych objawów. Objawy mają tendencję do nawracania i nasilania się z czasem, a między napadami kolki pacjent często nie odczuwa żadnych dolegliwości, co bywa mylące i opóźnia moment zgłoszenia się po pomoc lekarską. Procesy prowadzące do powstania złogów i kamicy są złożone i obejmują zarówno czynniki metaboliczne, jak i środowiskowe.

1. Objawy kamicy żółciowej
2. Przyczyny kamicy żółciowej
3. Terapia kamicy żółciowej
4. Prewencja kamicy żółciowej
5. Dieta w kamicy żółciowej
6. Suplementy - co może pomóc? 

Objawy kamicy żółciowej

Kamica żółciowa, czyli tworzenie się złogów w pęcherzyku lub przewodach żółciowych, pierwsze sygnały o sobie daje dopiero, gdy kamienie utrudniają odpływ żółci. Najbardziej charakterystycznym objawem jest kolka żółciowa, opisywana jako nagły, silny ból w prawej górnej części brzucha lub pod prawym łukiem żebrowym, często promieniujący do pleców, prawego barku lub łopatki.

Ból ten zwykle pojawia się po spożyciu tłustego, smażonego lub obfitego posiłku, ponieważ pobudzone zostaje wydzielanie żółci. Towarzyszyć mu mogą nudności, wzdęcia, odbijanie i uczucie pełności w nadbrzuszu, które utrzymują się przez kilka godzin. U niektórych osób występuje gorzki posmak w ustach, utrata apetytu, a czasem także niechęć do potraw tłustych.

Jeśli kamień zablokuje przewód żółciowy wspólny, pojawia się żółtaczka mechaniczna, a wtedy skóra i białkówki oczu przybierają żółtawy odcień, mocz staje się ciemny, a stolec jasny i odbarwiony. W przypadkach bardziej zaawansowanych może dojść do gorączki, dreszczy i silnego napięcia mięśni brzucha, co może sugerować rozwój zapalenia pęcherzyka żółciowego lub dróg żółciowych.

Przyczyny kamicy żółciowej

Nadmierna produkcja cholesterolu przez wątrobę i jego zbyt wysokie stężenie w żółci stanowią jeden z głównych czynników sprzyjających powstawaniu złogów. Istotne znaczenie mają też zaburzenia motoryki (ruchów) pęcherzyka żółciowego. Gdy jego opróżnianie jest spowolnione lub niepełne, żółć zalega, a to ułatwia proces krystalizacji i powstawania kamieni. Na rozwój kamicy wpływa też wyższy wiek, płeć żeńska, otyłość, insulinooporność oraz dieta bogatą w tłuszcze przetworzone i uboga w błonnik.

Coraz więcej danych wskazuje również na związek kamicy z zespołem metabolicznym. U osób z nadmiarem tkanki tłuszczowej i zaburzeniami gospodarki węglowodanowej obserwuje się nieprawidłową pracę pęcherzyka żółciowego i zmiany w składzie żółci, które sprzyjają litogenezie (budowaniu kamieni).

Dodatkowo, pewną rolę odgrywają czynniki genetyczne, ponieważ określone warianty genów regulujących transport lipidów i fosfolipidów mogą zwiększać podatność na chorobę. W ostatnich latach coraz częściej podkreśla się także wpływ mikrobioty jelitowej, której zaburzenia, podobnie jak spowolniona perystaltyka jelit, mogą pośrednio wpływać na skład żółci i proces tworzenia się złogów.

Strategie zapobiegania kamicy żółciowej

Terapia kamicy żółciowej

W leczeniu kamicy żółciowej największą skuteczność wykazuje interwencja chirurgiczna, a dokładniej zabieg cholecystektomii laparoskopowej. W porównaniu z operacją otwartą wiąże się ona z krótszym pobytem w szpitalu i szybszym powrotem do aktywności, przy korzystnym profilu bezpieczeństwa w ujęciu całościowym. W przypadku kamieni w przewodzie żółciowym wspólnym najczęściej stosuje się leczenie endoskopowe. Badania porównawcze pokazują, że nacięcie ujścia przewodu i jego poszerzenie balonem o dużej średnicy pozwala skuteczniej usunąć kamienie i rzadziej wymaga ich rozbijania.

W ostrej kolce żółciowej leczenie objawowe najlepiej wspiera farmakoterapia z użyciem niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ; np. ibuprofen). U wybranych pacjentów z kamieniami cholesterolowymi rozważa się terapię kwasem ursodeoksycholowym. Przeglądy wyników badań z udziałem ludzi wskazują na zdolność tego związku do rozpuszczania złogów oraz łagodzenia objawów, choć skuteczność zależy od cech kamieni i drożności przewodów.

Prewencja kamicy żółciowej

U pacjentów, którzy nie kwalifikują się do zabiegu lub muszą na niego poczekać, duże znaczenie mają strategie niefarmakologiczne, które mogą wspierać kontrolę choroby i ograniczać ryzyko nawrotów. Regularna aktywność fizyczna poprawia pracę pęcherzyka żółciowego, usprawnia przepływ żółci i pomaga w utrzymaniu prawidłowej masy ciała, co w badaniach kohortowych wiązało się z mniejszym ryzykiem rozwoju kamicy.

U osób z nadwagą rekomenduje się stopniową redukcję masy ciała, ponieważ szybkie odchudzanie paradoksalnie może nasilać tworzenie złogów. Korzystne działanie obserwuje się także przy umiarkowanym spożyciu kawy, która może pobudzać wydzielanie żółci i zmniejszać jej gęstość, co utrudnia tworzenie się złogów.

"Pomimo że spożycie cholesterolu niekoniecznie przekłada się na jego poziom we krwi, regularna kontrola pozwala wychwycić moment jego znacznego podwyższenia. Co więcej, parametr związany z poziomem trójglicerydów również jest istotny." Tomasz Maciołek - Fizjoterapeuta i Dietetyk

Dieta w kamicy żółciowej

W kontekście kamicy żółciowej dieta odgrywa kluczową rolę zarówno w profilaktyce, jak i w łagodzeniu objawów. Zaleca się sposób żywienia oparty na regularnych i lekkostrawnych posiłkach, z ograniczeniem tłuszczów utwardzonych i potraw smażonych, które nasilają wydzielanie żółci i mogą prowokować napady kolki. W badaniach obserwacyjnych wykazano, że dieta bogata w błonnik, warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe oraz zdrowe tłuszcze roślinne, zwłaszcza z oliwy z oliwek, sprzyja utrzymaniu prawidłowego składu żółci i zmniejsza ryzyko tworzenia się kamieni.

Suplementy - co może pomóc? 

W kontekście suplementacji szczególne zainteresowanie budzą składniki diety wpływające na metabolizm lipidów i skład żółci. W analizach dotyczących kwasów tłuszczowych omega-3 wykazano, że ich regularne spożycie może wiązać się z niższym ryzykiem kamicy żółciowej, prawdopodobnie poprzez wpływ na obniżenie zawartości cholesterolu w żółci. Niektóre dane sugerują także, że probiotyki, szczególnie szczepy z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium, mogą pośrednio korzystnie wpływać na metabolizm lipidów i mikrobiotę jelitową.

Eksperymenty medyczne wskazują, że spośród surowców zielarskich ekstrakt z karczocha (z cynaryną) może wspierać pracę wątroby i pośrednio poprawiać przepływ żółci, natomiast kurkuma (z kurkuminą) wykazuje działanie przeciwzapalne i może korzystnie wpływać na skład żółci i wskaźniki metaboliczne. Warto jednak zaznaczyć, że zioła te powinny być stosowane raczej prewencyjnie, niewskazane są w momencie zablokowania przewodów żółciowych.

Źródła:

• Roy, D. K., & Sheikh, R. (2024). A Systematic Review and Meta-Analysis of the Outcomes of Laparoscopic Cholecystectomy Compared to the Open Procedure in Patients with Gallbladder Disease. Avicenna journal of medicine, 14(1), 3–21. https://doi.org/10.1055/s-0043-1777710
• Colli, A., Conte, D., Valle, S. D., Sciola, V., & Fraquelli, M. (2012). Meta-analysis: nonsteroidal anti-inflammatory drugs in biliary colic. Alimentary pharmacology & therapeutics, 35(12), 1370–1378. https://doi.org/10.1111/j.1365-2036.2012.05115.x
• Hall, L., Halle-Smith, J., Evans, R., Toogood, G., Wiggins, T., Markar, S. R., Kapoulas, S., Super, P., Tucker, O., & McKay, S. C. (2023). Ursodeoxycholic acid in the management of symptomatic gallstone disease: systematic review and clinician survey. BJS open, 7(2), zrac152. https://doi.org/10.1093/bjsopen/zrac152
• Aziz, M., Khan, Z., Haghbin, H., Kamal, F., Sharma, S., Lee-Smith, W., Pervez, A., Alastal, Y., Nawras, A., & Thosani, N. (2022). Endoscopic sphincterotomy vs papillary large balloon dilation vs combination modalities for large common bile duct stones: a network meta-analysis. Endoscopy international open, 10(12), E1599–E1607. https://doi.org/10.1055/a-1958-2348
• Aune, D., Leitzmann, M., & Vatten, L. J. (2016). Physical Activity and the Risk of Gallbladder Disease: A Systematic Review and Meta-Analysis of Cohort Studies. Journal of physical activity & health, 13(7), 788–795. https://doi.org/10.1123/jpah.2015-0456