Lecytyna – co to jest właściwości, działanie

Lecytyna ma specyficzne właściwości fizykochemiczne i przez to znana jest głównie z zastosowania w technologii kulinarnej. Nie każdy jednak wie, że istnieją również pewne fizjologiczne funkcje tej substancji. Lecytynę zawierają niektóre produkty stosunkowo często spotykane w codziennej diecie, jednak suplementacja może okazać się bardziej przystępną formą, jeśli chodzi o osiągnięcie większych dawek.

1. Budowa lecytyny
2. Klasyczne źródła lecytyny
3. Właściwości lecytyny
4. Przykładowe zastosowania lecytyny
5. Działanie lecytyny dla zdrowia
6. Stosowanie lecytyny

Budowa lecytyny

Lecytyna swoją nazwę zawdzięcza greckiemu słowu „lekithos”, oznaczającemu „żółtko jaja”. Została odkryta w 1846 roku przez francuskiego chemika i farmaceutę T. Gobleya. Dokonał on izolacji lecytyny z żółtka jaja kurzego, dzięki czemu mógł dokładnie zbadać jej właściwości i ustalić jej chemiczny skład, identyfikując obecność fosforu oraz azotu.

Lecytyna źródłem fosfolipidów 

Fosfolipidy, z których składa się lecytyna, są kluczowymi składnikami membran (błon) komórkowych, w których tworzą tak zwaną dwuwarstwę lipidową, zapewniającą komórkom strukturalną integralność oraz regulującą transport substancji do wnętrza i na zewnątrz komórki. Struktura fosfolipidów jest zasadnicza dla ich funkcji. Posiadają one hydrofilową (przyciągającą wodę) „głowę” i hydrofobowy (odpychający wodę) „ogon”.

Taki charakter tych związków tworzy strukturę, w której hydrofilowe głowy są zwrócone na zewnątrz do wody, a hydrofobowe ogony skierowane są do środka, tworząc barierę, która jest nieprzepuszczalna dla wielu substancji.

Cholina w lecytynie

Jednym z elementów lecytyny, który ceniony jest szczególnie, jest cholina. Pełni w błonach komórkowych nie tylko funkcję strukturalną, ale także uczestniczy w procesach sygnalizacji komórkowej. Cholina jest prekursorem acetylocholiny, neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za przekazywanie sygnałów między komórkami nerwowymi, co ma kluczowe znaczenie dla funkcjonowania układu nerwowego. Działa na przykład w hipokampie, czyli elemencie mózgu odpowiedzialnym za pamięć, czy w płytce motorycznej, czyli styku zakończenia nerwowego z włóknami mięśniowymi.

Klasyczne źródła lecytyny

Najbogatszym źródłem lecytyny jest żółtko jaja kurzego, które od dawna jest cenione za swoje właściwości emulgujące i odżywcze. Inne znaczące źródła lecytyny to soja i produkty z niej wytwarzane, takie jak olej sojowy. Lecytynę można również znaleźć w wątrobie, zarówno wołowej, jak i drobiowej. Orzechy, w tym migdały i orzechy włoskie, a także nasiona, takie jak nasiona słonecznika, dostarczają pewnych ilości lecytyny, jednak nie tak dużych, jak produkty odzwierzęce.

Właściwości lecytyny

Pierwsze zastosowania lecytyny były związane głównie z przemysłem spożywczym i farmaceutycznym. Dzięki swoim emulgującym właściwościom lecytyna szybko stała się cennym składnikiem w produkcji czekolady, majonezu oraz innych produktów, które wymagają stabilizacji mieszanin olejowo-wodnych. W farmacji lecytyna wykorzystywana była jako emulgator w maściach i kremach, a także jako nośnik substancji czynnych w tabletkach. Jako suplement diety wykorzystywana jest między innymi dla wsparcia funkcji kognitywnych.

Rola emulgatora

Jako emulgator lecytyna pomaga mieszać ze sobą substancje, które normalnie by się nie połączyły, takie jak olej i woda. Działa to poprzez tworzenie cienkiej powłoki wokół kropelek oleju, co pozwala im zawiesić się w wodzie i nie oddzielić się od siebie. Dzięki temu lecytyna jest bardzo użyteczna w produkcji różnych produktów spożywczych, takich jak majonez czy sosy, gdzie potrzebne jest stabilne połączenie tłuszczu z innymi składnikami.

Współczesne zastosowania lecytyny są jeszcze bardziej zróżnicowane. Nadal odgrywa ona kluczową rolę jako dodatek emulgujący w przemyśle spożywczym, ale jej zastosowanie rozszerzyło się również na przemysł kosmetyczny, gdzie jest składnikiem wielu kremów, balsamów i szamponów.

Przykładowe zastosowania lecytyny

Działanie lecytyny dla zdrowia

Suplementacja lecytyną jest badana w różnych kontekstach naukowych ze względu na jej bogaty skład i potencjalne korzyści dla zdrowia. Naukowe badania wskazują, że lecytyna może wspomagać funkcjonowanie układu nerwowego głównie dzięki wysokiej zawartości choliny, która jest prekursorem acetylocholiny, kluczowego neuroprzekaźnika w zarówno ośrodkowym, jak i obwodowym układzie nerwowym.

Z tego powodu lecytyna bywa stosowana w celu poprawy pamięci i funkcji poznawczych, choć wyniki badań są mieszane i wymagają dalszych, bardziej szczegółowych analiz. Ponadto lecytynie przypisuje się właściwości wspierające metabolizm lipidów w wątrobie, co może mieć znaczenie w zapobieganiu akumulacji tłuszczu, znanemu jako stłuszczenie wątroby.

Stosowanie lecytyny

Lecytyna w formie kapsułek jest popularnym sposobem suplementacji, szczególnie cenionym za wygodę i precyzję dawkowania. Zwykle zaleca się przyjmowanie 500 – 2000 mg lecytyny dziennie w trakcie posiłków, co jest szczególnie ważne ze względu na zawartość związków w lecytynie, które lepiej są przyswajane w obecności innych pokarmów. Typowe porady dotyczące stosowania to przyjmowanie jednej do dwóch kapsułek razem z posiłkiem, najczęściej rano lub w środku dnia. Stosowana może być zarówno przed wysiłkiem umysłowym, jak i fizycznym.

Źródła:

• Zhang, Y., Huang, C., Sheng, X., Gong, Z., & Zang, Y. Q. (2009). Lecithin promotes adipocyte differentiation and hepatic lipid accumulation. International journal of molecular medicine, 23(4), 449–454.
• Gutiérrez-Méndez, N., Chavez-Garay, D. R., & Leal-Ramos, M. Y. (2022). Lecithins: A comprehensive review of their properties and their use in formulating microemulsions. Journal of food biochemistry, 46(7), e14157. https://doi.org/10.1111/jfbc.14157
• Zhao, F., Li, R., Liu, Y., & Chen, H. (2023). Perspectives on lecithin from egg yolk: Extraction, physicochemical properties, modification, and applications. Frontiers in nutrition, 9, 1082671. https://doi.org/10.3389/fnut.2022.1082671