Lukrecja - co to jest? Działanie i właściwości

Lukrecja, znana również jako Glycyrrhiza glabra, ma złożoną strukturę chemiczną i szerokie zastosowanie w przemysłach spożywczym, kosmetycznym oraz zielarskim. Jej historia sięga starożytności, wspominano o niej w pismach chińskich, egipskich i greckich, gdzie uznawana była za surowiec o wyjątkowym znaczeniu. Pomimo licznych badań i zastosowań, lukrecja cały czas poddawana jest eksperymentom, aby znaleźć obszary życia człowieka, w których może być pomocna.

1. Wygląd i występowanie lukrecji
2. Właściwości lukrecji
3. Zastosowania lukrecji
4. Wykorzystanie wyjątkowych właściwości
5. Działanie lukrecji

Wygląd i występowanie lukrecji

Lukrecja to bylina należąca do rodziny bobowatych (Fabaceae), osiągająca zwykle wysokość od 1 do 1,5 metra, o charakterystycznym pokroju krzewiastym, z rozgałęzionym systemem korzeniowym. W warunkach naturalnych lukrecja występuje głównie w rejonach o klimacie umiarkowanym i ciepłym – jej siedliska obejmują obszary Azji Środkowej, Bliskiego Wschodu, południowej Europy oraz północnych Indii. Ze względu na wysoką wartość surowcową, roślina ta jest uprawiana przemysłowo również w innych rejonach o odpowiednich warunkach agroklimatycznych, zwłaszcza w Chinach, Iranie, Turcji oraz krajach basenu Morza Śródziemnego.

Najbardziej cenione części

Jej podziemne organy, czyli kłącza i korzenie, są najbardziej cenioną częścią rośliny. Są grube, mięsiste, barwy jasnożółtej, o włóknistej strukturze. Łodygi są delikatnie owłosione, z liśćmi nieparzysto-pierzastymi składającymi się z 9–17 listków, o eliptycznym kształcie. Kwiaty są motylkowate, zebrane w groniaste kwiatostany, zazwyczaj o barwie fioletowoniebieskiej lub liliowej. Owocem jest jednonasienna strąkowa torebka, pokryta gruczołkami.

Właściwości lukrecji

Wyjątkowy smak i słodycz

Korzeń lukrecji wyróżnia się intensywnym, słodkawym i długo utrzymującym się posmakiem, wynikającym z obecności glicyryzyny, triterpenoidowego saponinu, którego słodkość oceniana jest na 30–50 razy wyższą niż sacharozy. Aromat lukrecji ma profil słodko-drzewny z nutami anyżu i balsamu, wyróżniający ją na tle roślin o typowo słodkim smaku.

Flawonoidy

Lukrecja zawiera również flawonoidy, takie jak likwirytyna, izolikwirytyna i glabrydyna, które odpowiadają za żółtawe zabarwienie i subtelny aromat surowca. Tekstura suszonego korzenia jest twarda i łykowata, a jego higroskopijność (regulacja wchłaniania wody) wpływa na trwałość i metody przetwarzania. W postaci sproszkowanej barwa waha się od jasnożółtej do brązowej w zależności od sposobu suszenia i rozdrobnienia.

Zastosowania lukrecji

W tradycji europejskiej i bliskowschodniej wykorzystywano lukrecję do produkcji charakterystycznych czarnych cukierków, pastylek i ekstraktów smakowych, będących źródłem intensywnej słodyczy i korzennego aromatu. Obecnie ekstrakt z lukrecji stanowi składnik kompozycji smakowych w napojach typu cola, piwach korzennych, produktach mlecznych, gumach do żucia i aromatyzowanych kawach.

Wykorzystanie wyjątkowych właściwości

Dzięki naturalnym właściwościom pieniącym i odporności na działanie temperatury wodne i glicerynowe wyciągi z lukrecji są stosowane w technologii piw bezalkoholowych oraz napojów fermentowanych. W kuchni azjatyckiej, zwłaszcza chińskiej i indyjskiej, lukrecja pełni rolę przyprawy. Jest elementem mieszanek takich jak „five-spice”, dodatkiem do bulionów, marynat i sosów, a także wykorzystywana do aromatyzowania mięs, zwłaszcza kaczki i wieprzowiny, którym nadaje słodko-korzenne nuty.

Ogólna charakterystyka lukrecji

Działanie lukrecji

Jama ustna

Dostępne dane kliniczne wskazują, że lukrecja (Glycyrrhiza glabra) wykazuje istotny potencjał terapeutyczny w zastosowaniach miejscowych w obrębie jamy ustnej i gardła. W leczeniu nawrotowego aftowego zapalenia jamy ustnej preparaty z lukrecją w postaci past, plastrów lub płukanek (1–5%) znacząco zmniejszały rozmiar zmian, redukowały ból i skracały czas gojenia do 4–8 dni, dzięki m.in. ograniczaniu stresu oksydacyjnego, podnoszeniu poziomu czynnika wzrostu EGF (czynnika wzrostu nabłonka) i eliminacji bakterii takich jak Streptococcus mutans i Porphyromonas gingivalis, bez wywoływania działań niepożądanych.

Pediatria

W populacji pediatrycznej lukrecja, stosowana jako składnik lizaków, żeli, past czy gum, obniżała liczebność Streptococcus mutans i hamowała tworzenie biofilmu, co przeciwdziałało próchnicy poprzez stabilizację pH w jamie ustnej. Forma lizakowa okazała się szczególnie dobrze akceptowana przez dzieci, co wspierało przestrzeganie zaleceń.

Ból gardła

Działanie przeciwzapalne lukrecji potwierdzono również w kontekście bólu gardła po intubacji. Analiza pięciu badań z udziałem ponad 600 pacjentów wykazała, że jej miejscowa aplikacja przed zabiegiem istotnie zmniejszała zarówno częstość, jak i nasilenie bólu w pierwszej dobie po ekstubacji.

Zdrowie wątroby i jelit

Hepatoprotekcyjny potencjał lukrecji potwierdzono w analizie piętnastu badań z udziałem 1367 pacjentów z chorobami wątroby. Stwierdzono istotne obniżenie poziomów ALT i AST, zwłaszcza po zastosowaniu oczyszczonych form kwasu glicyryzynowego, przy jednoczesnym występowaniu łagodnych efektów ubocznych związanych z retencją sodu. W badaniach przedklinicznych nad wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego ekstrakty lukrecji wykazywały działanie przeciwzapalne, immunomodulujące i antyoksydacyjne, poprawiając obraz histologiczny, długość jelita, poziom TNF-α oraz skład mikrobioty.

Wpływ na inne parametry zdrowotne

W analizie 26 badań z udziałem 985 osób stwierdzono umiarkowaną redukcję masy ciała i BMI po spożyciu flawonoidów lukrecji, jednak efekt ten współistniał ze wzrostem ciśnienia rozkurczowego, co ogranicza ich zastosowanie u osób z nadciśnieniem. Podobne działanie wobec ciśnienia tętniczego zaobserwowano po krótkotrwałym i przewlekłym spożyciu preparatów zawierających kwas glicyryzynowy.

Odnotowano wzrost ciśnienia skurczowego i rozkurczowego oraz spadek poziomu potasu, aktywności reninowej i aldosteronu, co tłumaczy się wpływem kwasu glicyryzynowego i jego metabolitów na szlaki metabolizmu azotu, potwierdzonymi w badaniach molekularnych. Warto wiedzieć, że preparaty bogate we flawonoidy nie wpływały istotnie na ciśnienie, co podkreśla różnice farmakologiczne między składnikami aktywnymi lukrecji i konieczność ich indywidualnego doboru.

Źródła: 

• Dorsareh F, Vahid-Dastjerdi G, Bouyahya A, Zarshenas MM, Rezaie M, Yang WM, Amiri-Ardekani E. Topical Licorice for Aphthous: A Systematic Review of Clinical Trials. Iran J Med Sci. 2023 Sep;48(5):437-447. doi: 10.30476/IJMS.2022.94467.2576. PMID: 37786470; PMCID: PMC10541548.
• Tharakan AP, Pawar M, Kale S. Effectiveness of licorice in preventing dental caries in children: A systematic review. J Indian Soc Pedod Prev Dent. 2020 Oct-Dec;38(4):325-331. doi: 10.4103/JISPPD.JISPPD_100_20. PMID: 33402612.
• Nuvvula S, Nunna M, Almaz ME, Mallineni SK. Efficacy of Licorice Lollipops in Reducing Dental Caries in a Paediatric Population: A Systematic Review. Oral Health Prev Dent. 2020 Apr 3;18(2):97-102. doi: 10.3290/j.ohpd.a44138. PMID: 32238980; PMCID: PMC11654592.
• Giangrandi I, Dinu M, Napoletano A, Maggini V, Lombardi N, Crescioli G, Gallo E, Mascherini V, Antonelli M, Donelli D, Vannacci A, Firenzuoli F, Sofi F. Licorice and liver function in patients with primary liver disease: A systematic review and meta-analysis of RCTs. Phytother Res. 2024 Sep;38(9):4614-4627. doi: 10.1002/ptr.8288. Epub 2024 Jul 30. PMID: 39079711.
• Lu PD, Yuan MC, Quan XP, Chen JF, Zhao YH. Preclinical studies of licorice in ulcerative colitis: A systematic review with meta-analysis and network pharmacology. J Ethnopharmacol. 2022 Oct 5;296:115444. doi: 10.1016/j.jep.2022.115444. Epub 2022 Jun 4. PMID: 35671864.
• Kuriyama A, Maeda H. Topical application of licorice for prevention of postoperative sore throat in adults: A systematic review and meta-analysis. J Clin Anesth. 2019 May;54:25-32. doi: 10.1016/j.jclinane.2018.10.025. Epub 2018 Nov 2. PMID: 30391446.
• Wu T, Yang J, Xia J, Sun G. Effects of Licorice Functional Components Intakes on Blood Pressure: A Systematic Review with Meta-Analysis and NETWORK Toxicology. Nutrients. 2024 Nov 2;16(21):3768. doi: 10.3390/nu16213768. PMID: 39519602; PMCID: PMC11547873.
• Luís Â, Domingues F, Pereira L. Metabolic changes after licorice consumption: A systematic review with meta-analysis and trial sequential analysis of clinical trials. Phytomedicine. 2018 Jan 15;39:17-24. doi: 10.1016/j.phymed.2017.12.010. Epub 2017 Dec 9. PMID: 29433679.
• Penninkilampi R, Eslick EM, Eslick GD. The association between consistent licorice ingestion, hypertension and hypokalaemia: a systematic review and meta-analysis. J Hum Hypertens. 2017 Nov;31(11):699-707. doi: 10.1038/jhh.2017.45. Epub 2017 Jun 29. PMID: 28660884.