Matcha - co to jest? Właściwości, działanie

Matcha to sproszkowana zielona herbata pochodząca z Japonii, wytwarzana z liści herbaty Camellia sinensis. W przeciwieństwie do zwykłych herbat liściastych matcha jest spożywana w całości w postaci proszku, co wpływa na jej intensywny smak i wyjątkowe właściwości kulinarne. Roślina, z której pozyskuje się matchę, to ten sam gatunek, z którego produkuje się inne herbaty, takie jak czarna, biała, czy oolong. W przypadku matchy uprawa odbywa się w specyficznych warunkach, głównie w Japonii.

1. Wytwarzanie matchy
2. Najbardziej cenione uprawy
3. Tradycyjne zastosowania matchy
4. Właściwości kulinarne matchy
5. Działanie matchy na mózg
6. Działanie matchy na organizm

Wytwarzanie matchy

Proces produkcji matchy jest skomplikowany i wymaga starannego przestrzegania tradycyjnych metod. Krzewy herbaciane są osłaniane przed bezpośrednim światłem słonecznym na około 20–30 dni przed zbiorami. Ograniczenie światła zwiększa zawartość chlorofilu i aminokwasów, zwłaszcza L-teaniny, co nadaje herbacie charakterystyczny intensywnie zielony kolor i łagodny smak. Po zbiorach liście są poddawane obróbce parowej, suszeniu i oczyszczaniu z żyłek oraz łodyg. Następnie są mielone na drobny proszek w tradycyjnych kamiennych młynach.

Najbardziej cenione uprawy

Najbardziej cenione regiony upraw to Uji w prefekturze Kioto, Nishio w prefekturze Aichi oraz Kagoshima i Shizuoka. Roślina ta jest krzewem o wiecznie zielonych liściach, które mają skórzastą powierzchnię i eliptyczny kształt. Wysokość krzewu jest kontrolowana poprzez przycinanie, aby ułatwić zbiór liści. Japońskie plantacje herbaty często wykorzystują system zacieniania, stosując bambusowe maty lub specjalne siatki, co pozwala na ograniczenie fotosyntezy i zmienia metabolizm rośliny. Cały proces produkcji matchy jest czasochłonny i wymaga precyzyjnej kontroli jakości. Dzięki temu zwiększa się produkcja chlorofilu i aminokwasów, co przekłada się na intensywniejszy smak i kolor matchy.

Ogólna charakterystyka matchy

Tradycyjne zastosowania matchy

Historia wykorzystania matchy sięga starożytnych Chin, gdzie podobne do matchy metody przetwarzania herbaty stosowano już w czasach dynastii Tang (618–907 n.e.). Herbata w formie sproszkowanej była wtedy prasowana w kostki i rozpuszczana w gorącej wodzie. Do Japonii sprowadził ją buddyjski mnich Eisai w XII wieku. Był on zwolennikiem medytacji Zen i zauważył, że spożywanie sproszkowanej herbaty pomaga w koncentracji i utrzymaniu czujności.

Macha w ceremoniach

Matcha szybko stała się integralną częścią japońskiej ceremonii herbacianej (chanoyu), która rozwijała się pod wpływem szkół buddyjskich. W okresie Muromachi (1336–1573) tradycja ta została ugruntowana przez mistrza herbaty Sen no Rikyu, który nadał ceremonii minimalistyczny i kontemplacyjny charakter. Od tego czasu matcha była kojarzona nie tylko z elitarną kulturą samurajów i arystokracji, ale także z duchową praktyką. W ceremonii herbacianej proszek miesza się z gorącą wodą przy użyciu bambusowego pędzla chasen, aż do uzyskania jednolitej piany. Istnieją dwie główne formy spożycia – usucha (lżejsza, bardziej rozcieńczona) i koicha (gęstsza, o intensywnym smaku).

Właściwości kulinarne matchy

Nie tylko w napojach

Poza tradycyjnym parzeniem matcha znajduje szerokie zastosowanie w kuchni, zarówno w przepisach na napoje, jak i w deserach, czy daniach wytrawnych. Jest popularnym składnikiem lodów, ciast, ciastek, czekolady oraz napojów takich jak latte, smoothie, a nawet koktajle proteinowe. Matcha doskonale komponuje się z jogurtem, owsianką, puddingami chia oraz białkowo-tłuszczowymi śniadaniami, wzbogacając je nie tylko pod względem wizualnym, ale także smakowym.

Coraz częściej pojawia się również jako składnik wytrawnych dań, takich jak makarony, sosy, czy dressingi, gdzie jej delikatna goryczka i specyficzny profil smakowy mogą stanowić ciekawy kontrast dla innych składników.

Standardowa porcja

Standardowa porcja matchy do picia to około 1–2 gramy proszku na 60–80 ml wody, przy czym intensywność napoju można regulować, dostosowując ilość herbaty do indywidualnych preferencji. W kuchni ilość matchy zależy od konkretnej receptury. W deserach często stosuje się jej większe ilości, aby podkreślić smak i uzyskać odpowiedni kolor, natomiast w napojach mlecznych wystarczy mniejsza ilość, aby uniknąć zdominowania innych składników.

Działanie matchy na mózg

Badania kliniczne nad zieloną herbatą, w tym matchą i jej ekstraktami, dostarczyły istotnych danych o jej wpływie neuropsychologicznym i metabolicznym. Wykazano, że regularne spożycie może poprawiać funkcje poznawcze, zdrowie psychiczne i strukturę mózgu. Przegląd 21 badań sugeruje, że zielona herbata zmniejsza objawy lękowe, poprawia pamięć i uwagę oraz aktywuje obszary mózgu związane z pamięcią roboczą, co potwierdzono badaniami fMRI.

Metaanalizy badań kohortowych i przekrojowych wskazują na jej potencjalne działanie neuroprotekcyjne, choć wyniki dotyczące demencji i choroby Alzheimera są niespójne. Ponadto jej konsumpcja koreluje z niższym ryzykiem depresji, co sugeruje wpływ na regulację neuroprzekaźników, takich jak dopamina i serotonina.

Działanie matchy na organizm

Cukier i cholesterol

Interesujące są też wyniki badań nad zdrowiem fizycznym. Wpływ zielonej herbaty na metabolizm lipidów obejmował znaczące obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego i LDL-C oraz niewielki wzrost HDL-C. W zakresie gospodarki węglowodanowej odnotowano redukcję poziomu glukozy na czczo, choć bez wyraźnego wpływu na poziom insuliny i HbA1c (hemoglobiny glikowanej).

Wpływ na ciśnienie krwi

Stosowanie zielonej herbaty wiązało się również z obniżeniem ciśnienia skurczowego i rozkurczowego, jednak efekt ten był stosunkowo niewielki. Analiza ryzyka chorób sercowo-naczyniowych wykazała, że spożycie zielonej herbaty w ilości 1–4 filiżanek dziennie było związane z niższym ryzykiem choroby wieńcowej, jednak efekt zanikał przy spożyciu powyżej 4 filiżanek. Ponadto większa konsumpcja zielonej herbaty była skorelowana z niższym ryzykiem udaru, choć również z nieliniowym przebiegiem zależności dawka-odpowiedź.

Nowotwory

Badania dotyczące nowotworów wykazały sprzeczne wyniki, jedynie w przypadku niektórych nowotworów, zwłaszcza ginekologicznych, odnotowano niższy wskaźnik ryzyka u osób spożywających najwięcej zielonej herbaty.

Źródła

• Mancini E, Beglinger C, Drewe J, Zanchi D, Lang UE, Borgwardt S. Green tea effects on cognition, mood and human brain function: A systematic review. Phytomedicine. 2017 Oct 15;34:26-37. doi: 10.1016/j.phymed.2017.07.008. Epub 2017 Jul 27. PMID: 28899506.
• Filippini T, Malavolti M, Borrelli F, Izzo AA, Fairweather-Tait SJ, Horneber M, Vinceti M. Green tea (Camellia sinensis) for the prevention of cancer. Cochrane Database Syst Rev. 2020 Mar 2;3(3):CD005004. doi: 10.1002/14651858.CD005004.pub3. PMID: 32118296; PMCID: PMC7059963.
• Williams JL, Everett JM, D'Cunha NM, Sergi D, Georgousopoulou EN, Keegan RJ, McKune AJ, Mellor DD, Anstice N, Naumovski N. The Effects of Green Tea Amino Acid L-Theanine Consumption on the Ability to Manage Stress and Anxiety Levels: a Systematic Review. Plant Foods Hum Nutr. 2020 Mar;75(1):12-23. doi: 10.1007/s11130-019-00771-5. PMID: 31758301.
• Jurgens TM, Whelan AM, Killian L, Doucette S, Kirk S, Foy E. Green tea for weight loss and weight maintenance in overweight or obese adults. Cochrane Database Syst Rev. 2012 Dec 12;12(12):CD008650. doi: 10.1002/14651858.CD008650.pub2. PMID: 23235664; PMCID: PMC8406948.
• Wang ZM, Zhao D, Wang H, Wang QM, Zhou B, Wang LS. Green tea consumption and the risk of coronary heart disease: A systematic review and meta-analysis of cohort studies. Nutr Metab Cardiovasc Dis. 2023 Apr;33(4):715-723. doi: 10.1016/j.numecd.2023.01.017. Epub 2023 Jan 29. PMID: 36849317.
• Wang ZM, Chen B, Zhou B, Zhao D, Wang LS. Green tea consumption and the risk of stroke: A systematic review and meta-analysis of cohort studies. Nutrition. 2023 Mar;107:111936. doi: 10.1016/j.nut.2022.111936. Epub 2022 Dec 13. PMID: 36599267.
• Zamani M, Kelishadi MR, Ashtary-Larky D, Amirani N, Goudarzi K, Torki IA, Bagheri R, Ghanavati M, Asbaghi O. The effects of green tea supplementation on cardiovascular risk factors: A systematic review and meta-analysis. Front Nutr. 2023 Jan 10;9:1084455. doi: 10.3389/fnut.2022.1084455. PMID: 36704803; PMCID: PMC9871939.
• Kakutani S, Watanabe H, Murayama N. Green Tea Intake and Risks for Dementia, Alzheimer's Disease, Mild Cognitive Impairment, and Cognitive Impairment: A Systematic Review. Nutrients. 2019 May 24;11(5):1165. doi: 10.3390/nu11051165. PMID: 31137655; PMCID: PMC6567241.
• Yaegashi A, Kimura T, Hirata T, Tamakoshi A. Green Tea Consumption and Risk of Depression Symptoms: A Systematic Review and Meta-Analysis of Observational Studies. J Nutr Sci Vitaminol (Tokyo). 2022;68(3):155-161. doi: 10.3177/jnsv.68.155. PMID: 35768246.
• Rasaei N, Asbaghi O, Samadi M, Setayesh L, Bagheri R, Gholami F, Soveid N, Casazza K, Wong A, Suzuki K, Mirzaei K. Effect of Green Tea Supplementation on Antioxidant Status in Adults: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Clinical Trials. Antioxidants (Basel). 2021 Oct 29;10(11):1731. doi: 10.3390/antiox10111731. PMID: 34829602; PMCID: PMC8614888.
• Xu R, Bai Y, Yang K, Chen G. Effects of green tea consumption on glycemic control: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Nutr Metab (Lond). 2020 Jul 10;17:56. doi: 10.1186/s12986-020-00469-5. PMID: 32670385; PMCID: PMC7350188.
• Xu R, Yang K, Ding J, Chen G. Effect of green tea supplementation on blood pressure: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Medicine (Baltimore). 2020 Feb;99(6):e19047. doi: 10.1097/MD.0000000000019047. PMID: 32028419; PMCID: PMC7015560.