Lawenda lekarska - właściwości, działanie i zastosowanie

Lawenda lekarska (łac. Lavandula angustifolia), znana także jako lawenda wąskolistna, należy do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae) i od setek lat cieszy się szczególnym uznaniem zarówno w fitoterapii, jak i kulinariach oraz kosmetyce. Lawenda jest obecnie jedną z najbardziej rozpoznawalnych roślin aromatycznych na świecie, wykorzystywaną nie tylko w tradycyjnych gałęziach przemysłu, ale także coraz chętniej w nowoczesnych, ekologicznych rozwiązaniach gospodarczych. Liczne publikacje naukowe potwierdzają wyjątkowość tej rośliny.

1. Wygląd lawendy
2. Kiedy kwitnie?
3. Występowanie 
4. Właściwości lawendy
5. Zastosowanie kulinarne lawendy
6. Działanie lawendy

Wygląd lawendy

Lawenda lekarska jest krzewinką zimozieloną, która osiąga od 40 do około 80 cm wysokości. Roślina ta wyróżnia się przede wszystkim drobnymi, lancetowatymi liśćmi o srebrno-szarym zabarwieniu, pokrytymi drobnym kutnerem (włoskami). Liście lawendy są rozmieszczone naprzeciwlegle na pędach, ich długość wynosi zazwyczaj od 2 do 6 cm, a szerokość nie przekracza kilku milimetrów.

Kiedy kwitnie?

Kwitnienie lawendy następuje w okresie od czerwca do sierpnia, kiedy to na szczytach pędów pojawiają się charakterystyczne kwiatostany w formie kłosów, składające się z licznych, drobnych kwiatów o barwie od jasnofioletowej, poprzez intensywnie purpurową, aż do błękitnej lub niemal białej, zależnie od odmiany. Każdy kwiat zbudowany jest symetrycznie i posiada dwie „wargi” typowe dla rodziny jasnotowatych.

Występowanie 

Lawenda naturalnie występuje przede wszystkim w rejonach śródziemnomorskich, szczególnie na terenach nasłonecznionych, suchych, ubogich w substancje odżywcze, na glebach wapiennych o dobrym drenażu. W Polsce lawenda jest uprawiana na cele ozdobne i użytkowe, dobrze adaptuje się do warunków klimatycznych, ale wymaga starannego zabezpieczenia przed mrozami, szczególnie w regionach północnych i wschodnich kraju.

Właściwości lawendy

Lawenda lekarska charakteryzuje się przede wszystkim intensywnym, przyjemnym i świeżym aromatem, który często określa się jako kwiatowy, lekko ziołowy, z delikatnymi nutami owocowymi i balsamicznymi. Za specyficzne właściwości sensoryczne lawendy odpowiadają olejki eteryczne gromadzone głównie w kwiatach, choć w mniejszej ilości znajdują się również w liściach.

Pod względem fizykochemicznym olejek lawendowy to mieszanina wielu substancji o dużej lotności i różnorodnej strukturze chemicznej. Głównymi składnikami bioaktywnymi są monoterpeny i monoterpenoidy, w tym przede wszystkim octan linalilu oraz linalol, które stanowią nawet 70-80% całkowitego składu olejku eterycznego. Ponadto w mniejszych ilościach występują tu również 1,8-cyneol, borneol, kamfora oraz geraniol, czy związki fenolowe, takie jak flawonoidy (luteolina, apigenina), kwasy fenolowe (kwas rozmarynowy, kawowy, chlorogenowy) oraz garbniki.

Zastosowanie kulinarne lawendy

W kulinariach lawenda lekarska wykorzystywana jest zarówno w świeżej, jak i suszonej formie, przede wszystkim jako aromatyczny dodatek przyprawowy o subtelnym, kwiatowym smaku.

Suszone kwiaty

Najczęściej używa się suszonych kwiatów lawendy, które doskonale komponują się z potrawami słodkimi, jak desery, ciasta, ciasteczka, musy owocowe oraz lody, nadając im oryginalną, subtelnie kwiatową nutę smakową. W cukiernictwie popularne są lawendowe bezy, kremy, ganache, trufle czy praliny czekoladowe. Ważnym aspektem kulinarnym lawendy jest odpowiednie dawkowanie, gdyż zbyt duża ilość kwiatów może nadać potrawie gorzkawy, mydlany posmak, co wymaga precyzji oraz znajomości receptur.

Herbatki

Herbatki z lawendą przyrządza się przez zalanie gorącą wodą suszonych kwiatów lawendy lekarskiej, często w połączeniu z melisą, rumiankiem lub miętą. Ze względu na intensywny aromat, lawenda najlepiej komponuje się z delikatniejszymi ziołami, które łagodzą jej smak i wzmacniają właściwości relaksujące naparu. Coraz częściej można też znaleźć napoje aromatyzowane lawendą, takie jak lemoniady, syropy, koktajle, a nawet piwa rzemieślnicze, gdzie lawenda pełni funkcję zarówno smakową, jak i estetyczną.

Ogólna charakterystyka lawendy

Działanie lawendy

Lęk i depresja

Lawenda lekarska stanowi istotny przedmiot badań naukowych ze względu na jej specyficzne właściwości fizykochemiczne i sensoryczne. Przeglądy eksperymentów z udziałem ludzi potwierdzają skuteczność aromaterapii lawendowej oraz doustnych suplementów w redukcji lęku, depresji oraz poprawie samopoczucia, przy czym wskazuje się, że długotrwałe stosowanie doustne przynosi najlepsze efekty terapeutyczne.  Lawenda wykazuje także działanie przeciwdepresyjne, szczególnie u osób z łagodnymi i umiarkowanymi objawami oraz pacjentów onkologicznych, u których łagodzi ból, lęk, bezsenność i poprawia ogólne parametry życiowe.

Wpływ na sen i zmęczenie 

Pozytywny wpływ aromaterapii lawendowej na jakość snu został szeroko udokumentowany u osób dorosłych i starszych, gdzie regularne inhalacje lub masaże aromatyczne trwające ponad 20 minut istotnie mogą zmniejszać objawy bezsenności oraz poziom stresu i zmęczenia.

Procesy poznawcze

Obecne badania sugerują również potencjalne działanie lawendy na procesy poznawcze, zwłaszcza koncentrację oraz uwagę, co prawdopodobnie wiąże się z wpływem linalolu na system uspokajający układ nerwowy, choć rezultaty dotyczące pamięci pozostają niejednoznaczne i wymagają dalszych analiz.

Inne właściwości prozdrowotne

Lawenda lekarska (Lavandula angustifolia) wykazuje jeszcze kilka ciekawych właściwości prozdrowotnych. Badania systematyczne i analizy uśrednionych wyników eksperymentów wskazują, że aromaterapia lawendowa skutecznie może obniżać natężenie bólu porodowego oraz poporodowego związanego z epizjotomią (nacięciem krocza), przyspieszając również gojenie się ran.

Samopoczucie kobiet starszych 

Niektóre badania z udziałem ludzi potwierdzają skuteczność lawendy w łagodzeniu objawów menopauzalnych, takich jak uderzenia gorąca, zaburzenia nastroju oraz problemy ze snem. Co ważne, pozytywne efekty zaobserwowano zarówno przy inhalacji olejku, jak i po doustnym przyjmowaniu lawendy. Ponadto regularne stosowanie lawendy znacząco poprawiać może jakość snu kobiet starszych oraz w wieku menopauzalnym, zmniejszając lęk i depresję oraz korzystnie wpływając na samopoczucie psychiczne, fizyczne i funkcje seksualne.

Źródła:

• Kim M, Nam ES, Lee Y, Kang HJ. Effects of Lavender on Anxiety, Depression, and Physiological Parameters: Systematic Review and Meta-Analysis. Asian Nurs Res (Korean Soc Nurs Sci). 2021 Dec;15(5):279-290. doi: 10.1016/j.anr.2021.11.001. Epub 2021 Nov 12. PMID: 34775136.
• ·Mardani A, Maleki M, Hanifi N, Borghei Y, Vaismoradi M. A systematic review of the effect of lavender on cancer complications. Complement Ther Med. 2022 Aug;67:102836. doi: 10.1016/j.ctim.2022.102836. Epub 2022 Apr 21. PMID: 35462027.
• Malloggi E, Menicucci D, Cesari V, Frumento S, Gemignani A, Bertoli A. Lavender aromatherapy: A systematic review from essential oil quality and administration methods to cognitive enhancing effects. Appl Psychol Health Well Being. 2022 May;14(2):663-690. doi: 10.1111/aphw.12310. Epub 2021 Oct 5. PMID: 34611999; PMCID: PMC9291879.
• Ghavami T, Kazeminia M, Rajati F. The effect of lavender on stress in individuals: A systematic review and meta-analysis. Complement Ther Med. 2022 Sep;68:102832. doi: 10.1016/j.ctim.2022.102832. Epub 2022 Apr 13. PMID: 35429599.
• Chen TY, Hiyama A, Muramatsu M, Hinotsu A. The Effect of Lavender on Sleep Quality in Individuals Without Insomnia: A Systematic Review. Holist Nurs Pract. 2022 Jul-Aug 01;36(4):223-231. doi: 10.1097/HNP.0000000000000528. PMID: 35708558.
• Firoozeei TS, Feizi A, Rezaeizadeh H, Zargaran A, Roohafza HR, Karimi M. The antidepressant effects of lavender (Lavandula angustifolia Mill.): A systematic review and meta-analysis of randomized controlled clinical trials. Complement Ther Med. 2021 Jun;59:102679. doi: 10.1016/j.ctim.2021.102679. Epub 2021 Feb 4. PMID: 33549687.
• Sayed AM, Morsy S, Tawfik GM, Naveed S, Minh-Duc NT, Hieu TH, Ali ZA, Shinkar A, Doheim MF, Hashan MR, Huy NT. The best route of administration of lavender for anxiety: a systematic review and network meta-analysis. Gen Hosp Psychiatry. 2020 May-Jun;64:33-40. doi: 10.1016/j.genhosppsych.2020.02.001. Epub 2020 Feb 13. PMID: 32088511.
• Abedian S, Abedi P, Jahanfar S, Iravani M, Zahedian M. The effect of Lavender on pain and healing of episiotomy: A systematic review. Complement Ther Med. 2020 Sep;53:102510. doi: 10.1016/j.ctim.2020.102510. Epub 2020 Jul 28. PMID: 33066851.
• Kazeminia M, Abdi A, Vaisi-Raygani A, Jalali R, Shohaimi S, Daneshkhah A, Salari N, Mohammadi M. The Effect of Lavender (Lavandula stoechas L.) on Reducing Labor Pain: A Systematic Review and Meta-Analysis. Evid Based Complement Alternat Med. 2020 Nov 11;2020:4384350. doi: 10.1155/2020/4384350. PMID: 33224252; PMCID: PMC7673944.
• Salehi-Pourmehr H, Ostadrahimi A, Ebrahimpour-Mirzarezaei M, Farshbaf-Khalili A. Does aromatherapy with lavender affect physical and psychological symptoms of menopausal women? A systematic review and meta-analysis. Complement Ther Clin Pract. 2020 May;39:101150. doi: 10.1016/j.ctcp.2020.101150. Epub 2020 Mar 20. PMID: 32379682.
• Roozbeh N, Ghazanfarpour M, Khadivzadeh T, Kargarfard L, Dizavandi FR, Shariati K. Effect of Lavender on Sleep, Sexual Desire, Vasomotor, Psychological and Physical Symptom among Menopausal and Elderly Women: A Systematic Review. J Menopausal Med. 2019 Aug;25(2):88-93. doi: 10.6118/jmm.18158. Epub 2019 Jun 5. PMID: 31497578; PMCID: PMC6718645.