Mastika - co to jest? Jak działa i na co pomaga

Mastika to aromatyczna żywica pozyskiwana z drzew pistacji kleistej, znanej również jako lentyszek lub drzewo mastyksowe (Pistacia lentiscus), rosnącego głównie na greckiej wyspie Chios, gdzie specyficzne warunki klimatyczne i glebowe sprzyjają jej wzrostowi. Ta unikalna substancja ma postać małych, półprzezroczystych kropel, które wypływają z nacięć na korze drzewa i twardnieją na powietrzu, a proces jej zbierania jest czasochłonny i wymaga dużej precyzji, co jest ściśle związane z dziedzictwem kulturowym wyspy.

1. Opis pistacji kleistej
2. Zastosowania mastiki w kuchni i kosmetyce
3. Skąd pochodzi oryginalna mastika?
4. Mastika a pistacja właściwa
5. Skład chemiczny mastiki
6. Działanie mastiki na jelita
7. Działanie metaboliczne mastiki

Opis pistacji kleistej

Pistacia lentiscus, to wiecznie zielone, małe drzewo należące do rodziny nanerczowatych (Anacardiaceae), które rośnie głównie w regionach basenu Morza Śródziemnego. Osiąga wysokość od 2 do 5 metrów, choć w sprzyjających warunkach może dorastać nawet do 7 metrów. Pistacja kleista charakteryzuje się gęstym, rozłożystym pokrojem i mocno rozgałęzionym systemem korzeniowym, co pozwala jej przetrwać w suchych, kamienistych glebach.

Liście pistacji kleistej są zimozielone, skórzaste, ciemnozielone i błyszczące, złożone z kilku par eliptycznych lub lancetowatych listków. Liście te są rozmieszczone naprzemiennie na gałęziach, co przyczynia się do zwartej i bujnej korony drzewa. Owoce pistacji kleistej to drobne, czerwone lub czarne jagody o średnicy około 4-5 milimetrów, zawierające pojedyncze nasiono. Dojrzewają one późnym latem i jesienią, jednak to nie owoce, lecz żywica wydobywana z kory drzewa jest najcenniejszym produktem tej rośliny.

Kora pistacji kleistej jest szorstka, o ciemnobrązowym lub szarawym zabarwieniu, z czasem staje się bardziej popękana i korkowata, co jest cechą typową dla drzew starszych. Drewno tego drzewa jest twarde i trwałe, choć rzadko wykorzystywane w przemyśle. Całe drzewo pistacji kleistej emanuje charakterystycznym, intensywnym zapachem, szczególnie widocznym podczas gorących, słonecznych dni

Zastosowania mastiki w kuchni i kosmetyce

Mastika znalazła szerokie zastosowanie w kuchni, kosmetyce i przemyśle spożywczym. W kuchni greckiej i bliskowschodniej używana jest jako przyprawa aromatyzująca słodycze, ciasta, a także chleb czy likiery, takie jak tradycyjny grecki likier Masticha/Mastichato. Bywa też dodatkiem do lodów, jogurtów i różnych deserów, nadając potrawom charakterystyczny, lekko gorzkawy smak z nutą sosny. W przemyśle kosmetycznym mastika używana jest do produkcji mydeł, kremów, perfum i past do zębów czy gum do żucia.

Skąd pochodzi oryginalna mastika?

Tradycyjna metoda zbierania i przetwarzania mastiki jest chroniona przez prawo unijne własności intelektualnej jako oznaczenie geograficzne, co oznacza, że prawdziwa mastika może pochodzić tylko z regionu Chios, co przyczynia się do jej wyjątkowości na skalę światową, stanowiąc ważne źródło dochodu dla mieszkańców wyspy i przyciągając turystów oraz badaczy z całego świata.

Mastika a pistacja właściwa

Pistacja właściwa (Pistacia vera) to drzewo, które produkuje jadalne nasiona zwane pistacjami, podczas gdy mastika jest aromatyczną żywicą pozyskiwaną z drzew pistacji kleistej (Pistacia lentiscus). Pistacje właściwe są uprawiane głównie w Kalifornii i spożywane jako orzechy, które są bogate w białko i tłuszcze, natomiast mastika, pochodząca z greckiej wyspy Chios, jest używana w kuchni, kosmetyce i przemyśle spożywczym ze względu na swoje unikalne właściwości aromatyczne. Pistacje mają delikatny, słodkawy smak z orzechowym aromatem, podczas gdy mastika charakteryzuje się unikalnym, lekko gorzkawym smakiem z nutą sosny.

Skład chemiczny mastiki

Skład chemiczny mastiki jest wyjątkowo złożony i obejmuje różnorodne związki organiczne, które nadają jej charakterystyczny aromat i właściwości fizykochemiczne. Głównymi składnikami są terpeny, które stanowią około 60-70% żywicy. Wśród nich dominują alfa-pinen, beta-pinen, mircen, limonen oraz beta-kariofilen, które są odpowiedzialne za jej intensywny, złożony zapach.

Ponadto mastika zawiera seskwiterpeny, takie jak germakren D i delta-kadinen, które również przyczyniają się do jej aromatycznego profilu. Istotnymi składnikami są również kwasy mastycynowy, izomastycynowy oraz oleanolowy, które nadają mastice jej specyficzne właściwości fizykochemiczne.

Charakterystyka pistacji kleistej wytwarzającej mastikę

Działanie mastiki na jelita

Mastika stosowana jest od starożytności, a współcześnie jest uznawana przez Europejską Agencję Leków za pomocną w łagodzeniu problemów trawiennych i stanów zapalnych skóry. Badania wykazały, że mastika może pomagać osobom z nieswoistymi zapaleniami jelit (IBD), obniżając poziomy markerów zapalnych we krwi, takich jak IL-6 i CRP, oraz zmniejszając stres oksydacyjny.

Ponadto zaobserwowano, że mastika ma działanie prebiotyczne, dzięki czemu wspomaga zdrową mikrobiotę jelitową, co może mieć korzystny wpływ na prewencję zaburzeń związanych ze zdrowiem jelit.

Działanie metaboliczne mastiki

Glukoza i cholesterol

Mastika wykazuje właściwości, które mogą być doceniane przez osoby ze schorzeniami metabolicznymi. W badaniu na 179 ochotnikach z podwyższonym poziomem cholesterolu suplementacja surową żywicą mastiki przez osiem tygodni związana była z obniżeniem poziomu całkowitego cholesterolu i glukozy, szczególnie u osób z nadwagą i otyłością. Substancja ta była dobrze tolerowana przez uczestników i brak było istotnych skutków ubocznych.

Jeszcze inny eksperyment z udziałem ludzi, tym razem na 160 zdrowych ochotnikach z podwyższonym poziomem cholesterolu, pokazało, że suplementacja mastiką przez osiem tygodni była związana ze znaczącym obniżeniem poziomu całkowitego i cholesterolu LDL, trójglicerydów oraz glukozy, przy jednoczesnym wzroście poziomu HDL.

Ciśnienie i tkanka tłuszczowa

Kolejne badanie na 94 osobach z otyłością brzuszną i zaburzeniami metabolicznymi wykazało, że suplementacja olejkiem z mastiki przez trzy miesiące może poprawiać profil lipidowy, obniżać ciśnienie tętnicze, masę ciała oraz procentową zawartość tkanki tłuszczowej. Co ważne, po zakończeniu badania uczestnicy zgłaszali poprawę jakości życia ocenianą poprzez specjalistyczny kwestionariusz.

Nie było jeszcze obszernych przeglądów naukowych, w których oceniano efektywność konkretnych dawek czy form fizycznych mastiki. Dla stabilnych efektów zazwyczaj sięga się po ekstrakty, których dzienne dawki w badaniach nad zaburzeniami metabolicznymi oscylowały wokół 200 - 330 mg.

Źródła:

• Papada, E., & Kaliora, A. C. (2019). Antioxidant and Anti-Inflammatory Properties of Mastiha: A Review of Preclinical and Clinical Studies. Antioxidants (Basel, Switzerland), 8(7), 208. https://doi.org/10.3390/antiox8070208
• Kartalis, A., Didagelos, M., Georgiadis, I., Benetos, G., Smyrnioudis, N., Marmaras, H., Voutas, P., Zotika, C., Garoufalis, S., & Andrikopoulos, G. (2016). Effects of Chios mastic gum on cholesterol and glucose levels of healthy volunteers: A prospective, randomized, placebo-controlled, pilot study (CHIOS-MASTIHA). European journal of preventive cardiology, 23(7), 722–729. https://doi.org/10.1177/2047487315603186
• Gioxari, A., Amerikanou, C., Valsamidou, E., Kleftaki, S. A., Tzavara, C., Kalaitzopoulou, A., Stergiou, I., Smyrnioudis, I., & Kaliora, A. C. (2023). Chios mastiha essential oil exhibits antihypertensive, hypolipidemic and anti-obesity effects in metabolically unhealthy adults - a randomized controlled trial. Pharmacological research, 194, 106821. https://doi.org/10.1016/j.phrs.2023.106821
• Soulaidopoulos, S., Tsiogka, A., Chrysohoou, C., Lazarou, E., Aznaouridis, K., Doundoulakis, I., Tyrovola, D., Tousoulis, D., Tsioufis, K., Vlachopoulos, C., & Lazaros, G. (2022). Overview of Chios Mastic Gum (Pistacia lentiscus) Effects on Human Health. Nutrients, 14(3), 590. https://doi.org/10.3390/nu14030590
• Kartalis, A., Afendoulis, D., Didagelos, M., Ampeliotis, M., Moutafi, M., Voutas, P., Smyrnioudis, N., Papagiannis, N., Garoufalis, S., Boula, E., Smyrnioudis, I., & Vlachopoulos, C. (2024). Effects of Chios Mastiha essential oil on cholesterol levels of healthy volunteers: A prospective, randomized, placebo-controlled study (MASTIHA-OIL). Hellenic journal of cardiology : HJC = Hellenike kardiologike epitheorese, 77, 63–69. https://doi.org/10.1016/j.hjc.2023.08.011
•  Davila, M. M., & Papada, E. (2023). The Role of Plant-Derived Natural Products in the Management of Inflammatory Bowel Disease-What Is the Clinical Evidence So Far?. Life (Basel, Switzerland), 13(8), 1703. https://doi.org/10.3390/life13081703