Topinambur - na co pomaga słonecznik bulwiasty?

Topinambur, znany też jako słonecznik bulwiasty, to warzywo o delikatnym, lekko orzechowym smaku. Dzięki wysokiej zawartości błonnika, zwłaszcza inuliny, jest ceniony w diecie osób dbających o zdrowie jelit i kontrolę poziomu cukru we krwi. Bulwy topinamburu można jeść zarówno na surowo, jak i po ugotowaniu, upieczeniu, czy usmażeniu, co daje szerokie możliwości kulinarne. Ciekawostką jest, że topinambur był kiedyś uprawiany w Europie szerzej niż ziemniaki, zanim te drugie zdominowały stoły i pola uprawne.

1. Zanim pojawiły się ziemniaki
2. Także na surowo
3. Badania nad topinamburem
4. Inulina w topinamburze

Zanim pojawiły się ziemniaki

Ciekawostką jest, że topinambur był kiedyś uprawiany w Europie szerzej niż ziemniaki, zanim te drugie zdominowały stoły i pola uprawne. Topinambur ma delikatny, lekko słodkawy smak z orzechowym i ziemistym posmakiem, który niektórzy porównują do karczocha lub orzecha laskowego, a jego chrupiąca konsystencja przypomina świeżą rzodkiewkę lub kalarepę, co czyni go interesującym dodatkiem w kuchni.

Także na surowo

Można go spożywać na surowo, na przykład w sałatkach, gdzie dodaje chrupkości i słodkiego akcentu, ale równie dobrze smakuje pieczony, gotowany, duszony lub smażony, co pozwala wydobyć jego naturalną słodycz i kremową konsystencję po obróbce cieplnej. Topinambur często wykorzystuje się w zupach, puree, zapiekankach, plackach, a także w chipsach i frytkach, które stają się coraz popularniejsze jako alternatywa dla ziemniaków, a dzięki zawartości inuliny nadaje potrawom łagodny, lekko karmelowy smak po upieczeniu.

Badania nad topinamburem

W dostępnych pojedynczych wynikach badań z udziałem ludzi nad działaniem topinamburu odnotowano kilka interesujących efektów, które jednak nie zawsze były jednoznacznie korzystne. W jednym z badań oceniano działanie domowego koncentratu z topinamburu u pacjentów z różnymi postaciami cukrzycy insulinozależnej (typu I), gdzie zaobserwowano poprawę metabolizmu węglowodanów i lipidów, wzrost poziomu żelaza w surowicy oraz działanie immunomodulujące, przy czym największą skuteczność preparat wykazywał u pacjentów z krótkim czasem trwania choroby.

W innym badaniu oceniano działania terapeutyczne i profilaktyczne topinamburu włączonego do kontrolowanej diety u pacjentów z cukrzycą typu II, gdzie 35 osób w wieku 46–58 lat, chorujących od 3 do 10 lat, zostało losowo podzielonych na grupę eksperymentalną (otrzymującą 100 g puree z topinamburu dziennie na drugie śniadanie oraz 50 g ciastek z topinamburem dziennie) oraz kontrolną (bez topinamburu). Po 4 tygodniach interwencji wykazano, że dieta z topinamburem spowodowała nieznaczny wzrost poposiłkowej hiperglikemii, a u osób na diecie eksperymentalnej o zmniejszonej kaloryczności zaobserwowano wzrost poziomu trójglicerydów we krwi, co nie dało podstaw do rekomendacji stosowania topinamburu w diecie osób z cukrzycą typu II.

Warto podkreślić, że liczba dostępnych badań klinicznych z udziałem ludzi oceniających działanie topinamburu jest bardzo ograniczona, a wyniki tych pojedynczych prac, choć ciekawe, wymagają ostrożnej interpretacji. Badania te mają różne metodologie, obejmują małe grupy pacjentów i często trwają krótko, co znacząco ogranicza możliwość wyciągania szerokich wniosków i rekomendacji.

Ogólna charakterystyka topinamburu

Inulina w topinamburze

Inulina, główny składnik topinamburu, sprawia że może on pomagać na pewne zaburzenia związane z trawieniem i metabolizmem. Jest rodzajem błonnika, który fermentują bakterie jelitowe, co prowadzi do wytwarzania krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA). SCFA wspierają zdrowie jelit, wzmacniając barierę nabłonkową, regulując stan zapalny i dostarczając energię komórkom nabłonka. Badania wykazały, że jej spożycie wpływa na mikrobiom jelitowy, zwiększając liczebność Bifidobacterium, Anaerostipes, Faecalibacterium i Lactobacillus, a zmniejszając Bacteroides, choć nie zawsze przekładało się to na wyższy poziom SCFA w organizmie.

Analizy badań osób z zaparciami pokazały, że inulina zwiększa częstość wypróżnień poprawia konsystencję stolca, skraca czas pasażu jelitowego, ale nie zmniejsza bólu i wzdęć. Fruktany typu inulinowego mogą też obniżać poziom glukozy na czczo, hemoglobiny glikowanej, insuliny i wskaźnika insulinooporności, szczególnie u osób z cukrzycą typu 2 i prediabetes, przy dawce około 10 g dziennie przez minimum sześć tygodni. Dodatkowo mogą obniżać poziom LDL, trójglicerydów i masę ciała, zwłaszcza u osób z nadwagą, choć jakość dowodów jest niska i potrzebne są dalsze badania, aby te efekty potwierdzić.

Źródła:

• Le Bastard Q, Chapelet G, Javaudin F, Lepelletier D, Batard E, Montassier E. The effects of inulin on gut microbial composition: a systematic review of evidence from human studies. Eur J Clin Microbiol Infect Dis. 2020;39(3):403-413. doi:10.1007/s10096-019-03721-w
• Wang L, Yang H, Huang H, et al. Inulin-type fructans supplementation improves glycemic control for the prediabetes and type 2 diabetes populations: results from a GRADE-assessed systematic review and dose-response meta-analysis of 33 randomized controlled trials. J Transl Med. 2019;17(1):410. Published 2019 Dec 5. doi:10.1186/s12967-019-02159-0
• Talukdar JR, Cooper M, Lyutvyn L, et al. The effects of inulin-type fructans on cardiovascular disease risk factors: systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Am J Clin Nutr. 2024;119(2):496-510. doi:10.1016/j.ajcnut.2023.10.030
• Collado Yurrita L, San Mauro Martín I, Ciudad-Cabañas MJ, Calle-Purón ME, Hernández Cabria M. Effectiveness of inulin intake on indicators of chronic constipation; a meta-analysis of controlled randomized clinical trials. Nutr Hosp. 2014;30(2):244-252. Published 2014 Aug 1. doi:10.3305/nh.2014.30.2.7565
• Horochowska M, Kołeczek E, Zdrojewicz Z, Jagiełło J, Pawlus K. Topinambur – właściwości odżywcze i lecznicze słonecznika bulwiastego (Helianthus tuberosus L.) [Topinambour - nutritional and medical properties of the Jerusalem artichoke (Helianthus tuberoses L.)]. Pediatr Endocrinol Diabetes Metab. 2017;23(1):30-36. doi:10.18544/PEDM-23.01.0071
• Szewczyk A, Zagaja M, Bryda J, et al. Topinambur - new possibilities for use in a supplementation diet. Ann Agric Environ Med. 2019;26(1):24-28. doi:10.26444/aaem/102767
• Zhuk EA, Zelenkov VN. Kontsentrat topinambura v lechenii bol'nykh insulinozavisimym sakharnym diabetom [Topinambur concentrate in the treatment of patients with insulin-dependent diabetes mellitus]. Vopr Pitan. 1997;(6):34-36.
• Meshcheriakova VA, Plotnikova OA, Sharafetdinov KhKh, Iatsyshina TA. K voprosu o primenenii topinambura v dietoterapii bol'nykh sakharnym diabetom II tipa [Use of Jerusalem artichokes in diet therapy of patients with type II diabetes mellitus]. Vopr Pitan. 1995;(3):24-27.
• Grela ER, Sobolewska S, Roziński T. Effect of inulin extracts or inulin-containing plant supplement on blood lipid indices and fatty acid profile in fattener tissues. Pol J Vet Sci. 2014;17(1):93-98. doi:10.2478/pjvs-2014-0012